Tâm lý thị trường là một khái niệm quan trọng trong lý thuyết hành vi tài chính, cho rằng các yếu tố tâm lý ảnh hưởng rất lớn đến hành vi thị trường, thường vượt trội hơn việc ra quyết định hợp lý. Trong bài viết này, Chuyên TàiChính sẽ hỗ trợ bạn hiểu sâu hơn về tâm lý thị trường và cách phân tích tâm lý này khi đưa ra các quyết định đầu tư.
Tâm lý thị trường là gì?
Tâm lý thị trường đề cập đến cảm xúc và cảm nhận của những người tham gia có thể hình thành xu hướng chung của thị trường. Các yếu tố như tâm trạng hay định kiến có thể ảnh hưởng đến giao dịch trên sàn chứng khoán và cách thức mọi người mua bán cổ phiếu.
Chẳng hạn, khi các nhà giao dịch cảm thấy lạc quan hoặc có dự đoán tích cực về cổ phiếu nào đó, thị trường chung có thể tăng giá. Ngược lại, nếu xu hướng giảm, những nhà đầu tư có thể lo sợ, khiến giao dịch trở nên kém sôi nổi.
Tâm lý thị trường là một sự giao thoa giữa tài chính hành vi và chiến lược đầu tư, làm sáng tỏ những yếu tố cảm xúc và nhận thức định hình hành vi đầu tư, từ đó xác định xu hướng thị trường và ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Sự biến động thị trường thường do cảm xúc tập thể tạo ra hơn là các yếu tố cơ bản đơn thuần, vì vậy nắm bắt được các nguyên tắc tâm lý thị trường là kỹ năng quan trọng cho bất kỳ nhà đầu tư hoặc nhà phân tích tài chính nào.
Tâm lý thị trường không chỉ làm rõ những lý do đằng sau những chuyển động có vẻ phi lý của thị trường mà còn giúp các chuyên gia có góc nhìn xa để vượt qua biến động với sự tự tin và nhạy bén trong xây dựng chiến lược đầu tư.
Tâm lý thị trường, thường có thể được thay thế bằng tâm lý nhà đầu tư, tóm gọn lại thái độ chung của các nhà đầu tư đối với một thị trường tài chính hoặc chứng khoán cụ thể.
Nghiên cứu kinh tế học hành vi xem xét những ràng buộc và tác động cảm xúc mà người ra quyết định có thể đối mặt khi giao dịch, bao gồm tâm lý thị trường và tâm lý giao dịch. Trong khi tâm lý thị trường xem xét cảm nhận và hành vi chung của người tham gia, tâm lý giao dịch tập trung vào thái độ của nhà đầu tư ở cấp độ cá nhân.
Các loại tâm lý thị trường khác nhau
Tâm lý thị trường chứng khoán bao gồm nhiều loại cảm xúc và hành vi của nhà đầu tư như sợ hãi, tham lam, lạc quan, bi quan, tâm lý bầy đàn và ác cảm rủi ro. Vai trò của tâm lý trong thị trường chứng khoán thường thúc đẩy xu hướng và tạo ra biến động giá ngoài các yếu tố định giá cơ bản.
Những tâm lý thị trường chủ yếu bao gồm:
-
- Sợ hãi và tham lam: Đây là những tâm lý thị trường cơ bản mà hầu như ai mới tham gia cũng gặp phải. Nỗi sợ có thể dẫn đến áp lực bán và suy thoái thị trường, trong khi lòng tham có thể thúc đẩy sự mua vào điên cuồng và bong bóng đầu cơ.
- Tâm lý bầy đàn: Các nhà đầu tư thường đi theo đám đông, dẫn đến giao dịch theo đà và biến động vượt quá mức do tâm lý tập thể hơn là các nguyên liệu cơ bản.
– Tâm lý thị trường là một yếu tố quan trọng của lý thuyết hành vi tài chính, nơi những yếu tố tâm lý ảnh hưởng lớn đến hành vi thị trường, có khi còn hơn cả các quyết định hợp lý. Bài viết này từ Chuyên Tài Chính sẽ giúp giải thích và làm rõ cách phân tích tâm lý thị trường khi đưa ra quyết định đầu tư.
– Tâm lý thị trường liên quan đến cảm xúc chung của người tham gia thị trường, ảnh hưởng đến xu hướng tổng quan. Những yếu tố như cảm xúc hoặc lòng thiên vị có thể tác động mạnh đến giao dịch, cách mua bán cổ phiếu.
– Khi nhà giao dịch lạc quan hay kỳ vọng tích cực về cổ phiếu, xu hướng tăng có thể diễn ra. Ngược lại, khi giá giảm, nhà đầu tư có thể sợ hãi, khiến giao dịch trở nên ít nhộn nhịp.
– Tâm lý thị trường là sự kết hợp giữa tài chính hành vi và chiến lược đầu tư, giải thích các yếu tố tâm lý tác động đến hành vi nhà đầu tư. Những biến động thường do cảm xúc tập thể, làm nắm bắt tâm lý thị trường trở thành một kỹ năng thiết yếu.
– Tâm lý thị trường không chỉ giúp giải thích những chuyển động bất thường mà còn giúp các chuyên gia dự đoán, vượt qua biến động thị trường với tư duy sắc bén trong chiến lược đầu tư.
– Nó thường đồng nghĩa với tâm lý nhà đầu tư, tóm lược thái độ của các nhà đầu tư đối với một thị trường tài chính cụ thể.
– Nghiên cứu kinh tế hành vi xem xét các hạn chế và cảm xúc ảnh hưởng đến người ra quyết định khi giao dịch. Tâm lý thị trường nhìn vào bức tranh cảm nhận chung, trong khi tâm lý giao dịch tập trung vào thái độ cá nhân của nhà đầu tư.
– Tâm lý thị trường chứng khoán gồm nhiều dạng cảm xúc, như sợ hãi, tham lam, lạc quan, bi quan, tâm lý bầy đàn. Tâm lý ảnh hưởng lớn đến xu hướng, gây ra biến động ngoài định giá cơ bản.
– Cảm xúc sợ hãi và tham lam là những tâm lý thị trường cốt lõi, đặc biệt ở những người mới tham gia. Nỗi sợ có thể gây áp lực bán, khiến thị trường giảm nhiệt, trong khi lòng tham có thể dẫn đến mua đuổi và bong bóng đầu cơ.
– Tâm lý bầy đàn thể hiện khi nhà đầu tư chạy theo đám đông, dẫn đến giao dịch đà và biến động mạnh dựa trên cảm xúc tập thể hơn các nguyên tắc cơ bản.
- Thiên kiến xác nhận: Nhà đầu tư thường tìm kiếm thông tin phù hợp với niềm tin hiện tại của mình, dễ dàng bỏ qua những dữ liệu có thể đối lập gây ảnh hưởng đến quyết định đầu tư.
- Phản ứng thái quá: Đây là xu hướng tiếp nhận thông tin một cách tích cực quá mức ở nhà đầu tư. Họ thường đánh giá cao khả năng dự đoán biến động thị trường. Khi phản ứng quá đà, nhà đầu tư có thể dự đoán sai về một sự kiện tiếp diễn ngẫu nhiên. Điều này thường xảy ra khi phân tích dữ liệu dài hạn.
- Xu hướng thiên vị gần đây: Đề cập đến việc ưu tiên các sự kiện mới xảy ra hơn là thông tin lịch sử. Nhà đầu tư có xu hướng đánh giá quá cao hiệu suất gần đây của thị trường, dẫn đến quyết định chưa chính xác.
- Lo ngại rủi ro: Trong tình huống bất ổn, thị trường thường có xu hướng tránh rủi ro, chuyển sang các tài sản trú ẩn an toàn hoặc cổ phiếu phòng thủ thay vì đầu tư mạo hiểm.
Phương pháp phân tích tâm lý thị trường
1. Phân tích kỹ thuật
Những mô hình giá như đầu vai, cốc tay cầm, nến… phản ánh tâm lý thị trường. Ngoài ra, các chỉ báo kỹ thuật như đường trung bình động MA, RSI, MACD… có thể giúp xác định xu hướng và tâm lý thị trường.
Phân tích báo cáo tài chính là một phương pháp cơ bản để tìm kiếm các sản phẩm đầu tư có lợi nhuận cao. Tâm lý thị trường không đóng vai trò lớn trong xử lý số liệu từ các báo cáo tài chính.
2. Chỉ số tâm lý thị trường
Các chỉ số như VIX, put/call ratio… có thể đo lường mức độ tâm lý của nhà đầu tư về thị trường.
Chỉ số RSI cũng phản ánh tâm lý thị trường với giá trị từ 0 đến 100, cho thấy tình trạng quá mua/quá bán và gửi tín hiệu tăng hoặc giảm.
3. Khối lượng giao dịch
Một phương pháp xác định tâm lý thị trường là xem xét tổng khối lượng cổ phiếu được giao dịch. Khối lượng này phản ánh cảm xúc của nhà đầu tư, và sự gia tăng đột biến có thể gây “sốc” với các khoản đầu tư kém, nhưng lại là “sự hứng khởi” với các khoản đầu tư tốt.
4. Phân tích thông tin, truyền thông
Theo dõi các sự kiện kinh tế, chính trị và doanh nghiệp giúp bạn dự đoán tâm lý thị trường. Bạn cũng có thể phân tích dữ liệu từ mạng xã hội và diễn đàn tài chính.
Ngoài ra, các khảo sát từ tổ chức chuyên thu thập ý kiến nhà đầu tư về triển vọng thị trường hoặc ý kiến từ chuyên gia tài chính và nhà quản lý quỹ cũng cung cấp thông tin về tâm lý thị trường.
5. Sử dụng công cụ và phần mềm chuyên dụng
Nhiều tổ chức tài chính cung cấp công cụ hay nền tảng phân tích thị trường với các chỉ báo đặc biệt để phân tích tâm lý thị trường, như MetaTrader, Bloomberg Terminal, báo cáo COT…
Phân tích tâm lý thị trường giúp nhà đầu tư đưa ra quyết định tỉnh táo hơn, tránh bẫy cảm xúc, giảm thiểu rủi ro, và cải thiện hướng đi trên thị trường một cách bền vững.
Ví dụ thực tiễn về tâm lý thị trường
Ví dụ 1, bong bóng công nghệ: Vào cuối thập niên 1990, sự lạc quan quá đà và mua đầu cơ đã đẩy giá cổ phiếu của các công ty internet lên cao, dẫn đến bong bóng dot-com. Khi bong bóng này vỡ, nó cho thấy rõ ảnh hưởng của tâm lý nhà đầu tư đối với thị trường chứng khoán.
Ví dụ 2, đại dịch COVID-19: Sự bùng phát trong năm 2020 đã gây ra nỗi lo âu và bất ổn, khiến thị trường lao dốc. Sau đó, sự can thiệp của chính phủ và thông tin tích cực về vắc-xin đã giúp thị trường hồi phục, nhấn mạnh vai trò của tâm lý người chơi trong sự hồi phục của thị trường chứng khoán.
Ví dụ 3: Elon Musk đã mua Twitter với giá 44 tỷ đô la vào tháng 10 năm 2022 và sau đấy đã sa thải khoảng 3.700 nhân viên, tương đương nửa lực lượng lao động. Điều này gây nhiều tranh cãi từ truyền thông và giới đầu tư, khiến cổ phiếu Tesla của Musk sụt giảm đáng kể, 54%.
Dù mô hình kinh doanh của Tesla không có vấn đề, nhưng phản ứng mạnh mẽ từ phía nhà đầu tư với hành động của Musk đã xảy ra. Tuy vậy, đến tháng 11 năm 2022, giá cổ phiếu đã dần ổn định. Điều này cho thấy tâm lý thị trường có thể có ảnh hưởng lớn tới giá cổ phiếu và nó có thể thay đổi theo thời gian.
Các chỉ số tâm lý thị trường đáng chú ý
1. Nợ ký quỹ (Margin debt)
Đây là chỉ số thể hiện số tiền vay để mua cổ phiếu mới. Khi nợ ký quỹ tăng, rủi ro đối với thị trường chứng khoán cũng tăng, vì nó chỉ ra rằng sự tăng giá trị danh mục có thể khuếch đại hoặc giảm thiểu lợi nhuận của nhà đầu tư.
2. Chỉ số biến động VIX
Chỉ số này dự báo về mức độ biến động, cho biết tốc độ và phạm vi thay đổi giá trong một giai đoạn. Nhà đầu tư có thể dùng VIX để đánh giá tâm lý thị trường, đặc biệt là mức độ lo sợ của người tham gia.
3. Chỉ số trung bình cao-thấp (high-low index)
Tỷ lệ này so sánh số cổ phiếu đạt đỉnh 52 tuần với số cổ phiếu chạm đáy 52 tuần. Nhà đầu tư có thể xem xét tỷ lệ này để xác định liệu thị trường đang trong giai đoạn tăng hay giảm.
4. Tỷ lệ đặt mua (put/call ratio)
Tỷ lệ này phân tích khối lượng put (quyền bán) và call (quyền mua) trong một giai đoạn. Nhà đầu tư dùng tỷ lệ này để đánh giá tâm lý thị trường vì nó có thể ám chỉ thị trường giá xuống hoặc giá lên.
5. Sức mạnh Bull and Bear
Chỉ báo này cho thấy sức mạnh của xu hướng và giúp đánh giá vị trí của người bán và người mua. Nhà đầu tư có thể dùng chỉ báo này làm tín hiệu xác định thời điểm tối ưu để mua bán tài sản.
6. Báo cáo CoT
Nhiều nhà giao dịch hàng hóa dựa vào báo cáo này để dự đoán giá tương lai, thường đảo ngược những gì mà số đông làm.
Dù chỉ dựa vào tâm lý không đủ để xây dựng chiến lược giao dịch toàn diện, nhưng nó đóng vai trò bổ sung giá trị, nâng cao khả năng phân tích xu hướng của bạn. Hiểu rõ sự thay đổi tâm lý thị trường giúp nhà đầu tư dự đoán và điều chỉnh chiến lược một cách hợp lý. Các chiến lược như đầu tư trái ngược, đầu tư giá trị và phân tích tâm lý tận dụng hiểu biết sâu sắc về tâm lý thị trường chứng khoán để xác định cơ hội trong bối cảnh biến động.
