Đầu cơ là hành động mua tài sản với kỳ vọng rằng chúng sẽ tăng giá trị trong thời gian ngắn. Đầu cơ và đầu tư có vài điểm không giống nhau. Hãy khám phá sự khác biệt giữa hai hình thức này để quyết định nên đầu tư hay đầu cơ cùng Chuyên Tàichính.
I. Đầu cơ là gì?
Trong tài chính, đầu cơ (Speculation) là hành vi mà nhà giao dịch chứng khoán tận dụng lợi nhuận từ việc tích trữ, mua bán các tài sản như cổ phiếu, tiền tệ, hàng hóa, bất động sản…
Phương thức này diễn ra trong ngắn hạn, với lợi nhuận thu được từ biến động mạnh và giá cả chênh lệch. Khi nhu cầu thị trường tăng, giá cả có thể tăng do nhiều người mua hơn bán. Ngược lại, nếu cung vượt cầu, giá sẽ giảm – những biến động này có thể mang lại lợi nhuận tùy vào vị thế của người giao dịch.
Đầu cơ là mua tài sản với hy vọng tăng giá ngắn hạn
Hoạt động đầu cơ trên thị trường tài chính bao gồm đầu cơ ngoại hối, tiền ảo, chứng khoán và bất động sản. Đầu cơ khác đầu tư ở nhiều khía cạnh. Nó tạo tính thanh khoản nhưng cũng có thể gây ra bong bóng kinh tế. Tùy khẩu vị cá nhân mà chọn đầu tư hoặc đầu cơ. Mọi hành vi đầu cơ thao túng thị trường có thể đối diện với hình phạt pháp lý: bị xử tù hoặc phạt hành chính nặng.
Vì thế, dù đầu cơ có thể mang lại lợi nhuận cao nhưng rủi ro kèm theo cũng không nhỏ.
II. Nhà đầu cơ là ai?
Nhà đầu cơ (speculator) thường là những người giỏi trong lĩnh vực đầu cơ, ưa mạo hiểm, chấp nhận rủi ro cao, và khi dự đoán giá thay đổi trong thời gian ngắn, họ sẵn sàng giao dịch.
Các nhà đầu cơ thường chọn chiến lược ngắn hạn để gia tăng lợi nhuận, chấp nhận rủi ro lớn nhằm đạt được lợi nhuận đủ lớn để bù đắp rủi ro đó.
Nhà đầu cơ thường ưa rủi ro cao
Thông thường, nếu chấp nhận quá nhiều rủi ro thì việc tồn tại sẽ trở nên khó khăn vì lợi nhuận không phải lúc nào cũng đạt mong đợi. Vì vậy, nhà đầu cơ áp dụng chiến lược đa dạng, lệnh dừng lỗ, và thống kê hiệu suất nhằm quản lý rủi ro.
Các nhà giao dịch cá nhân: Khi những người này đầu tư tài chính ngắn hạn để kiếm từ chênh lệch giá, họ là nhà đầu cơ.
Các nhà tạo lập thị trường: Vị thế của họ ngược với người tham gia thị trường, có thể kiếm lợi nhờ biến động giá, nên họ cũng có thể là nhà đầu cơ.
Các công ty tự doanh: Các công ty này cũng có thể là nhà đầu cơ khi dùng đòn bẩy tài chính để đầu cơ và kiếm lợi nhuận ngắn hạn.
III. Các kiểu đầu cơ phổ biến trên thị trường
Một phong cách đầu cơ thường thấy là tập trung vào một công cụ tài chính trong khoảng thời gian ngắn, nhằm kiếm lợi từ biến động giá của công cụ đó, khai thác sự khác biệt giữa giá mua và giá bán.
Một số người tận dụng cơ hội để mưu lợi riêng một cách phi chính đáng, chẳng hạn như lợi dụng tình trạng khan hiếm giả mạo trong bối cảnh thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh hoặc nền kinh tế gặp nhiều khó khăn. Những kẻ đầu cơ này thường gom mua hàng hóa thuộc danh mục bình ổn giá hoặc do Nhà nước định giá, sau đó bán ra với giá cao để trục lợi.
Các loại đầu cơ thông dụng trên thị trường
Trên thị trường tài chính, hoạt động đầu cơ diễn ra như sau:
- Đầu cơ ngoại hối (Forex) – Với khối lượng giao dịch ước đạt khoảng 6,000 tỷ USD/ngày, gần 90% giao dịch forex thuộc về đầu cơ;
- Đầu cơ tiền ảo – 100% giao dịch trên thị trường tiền ảo liên quan đến đầu cơ;
- Đầu cơ chứng khoán – những ngày giao dịch đạt khối lượng lớn chủ yếu là do đầu cơ, khi nhiều nhà đầu tư mua bán để kiếm lời từ sự dao động giá do tin tức hoặc phân tích kỹ thuật tạo ra;
- Đầu cơ bất động sản – Xu hướng này thường xảy ra khi nhiều người mua đất và giữ lại chờ giá tăng cao trong tương lai để bán, mà không đầu tư vào sản xuất kinh doanh hay xây dựng nhà ở. Hình thức lướt sóng đất nền hoặc giao dịch chung cư trong thời gian ngắn rất phổ biến…
Có hai hình thức đầu cơ phổ biến là đầu cơ giá lên và đầu cơ giá xuống.
Đầu cơ giá lên tìm kiếm cơ hội từ việc mua tài sản, công cụ tài chính với giá thấp và bán chúng với giá cao trong tương lai.
Đầu cơ giá xuống tìm cách bán khống tài sản, công cụ tài chính và kiếm lời từ việc mua lại chúng với giá thấp hơn sau này; nhà đầu cơ kỳ vọng giá sẽ giảm trong tương lai.
IV. Phân biệt giữa đầu cơ và đầu tư
Đầu cơ và đầu tư có chung một mục tiêu là sinh lợi nhuận, tuy nhiên chúng khác nhau khá nhiều, thể hiện qua những so sánh dưới đây:
Rõ ràng mục tiêu giữa đầu cơ và đầu tư cần được phân định
1. Mục đích về thời gian
Nhà đầu cơ kỳ vọng thu được lợi nhuận lớn trong ngắn hạn, trong khi nhà đầu tư hướng đến lợi nhuận ổn định và dài hạn. Vì vậy, nhà đầu tư thường không chú trọng tới lợi nhuận ngắn hạn và ít tham gia giao dịch ngắn hạn.
2. Thời gian sở hữu tài sản
Nhà đầu cơ chỉ giữ tài sản trong khoảng thời gian ngắn, còn nhà đầu tư có xu hướng nắm giữ tài sản dài hạn (thường trên một năm).
3. Mục tiêu ưu tiên
Nhà đầu cơ: Quan tâm đến biến động giá thị trường của tài sản đang nắm giữ.
Nhà đầu tư: Tập trung vào giá trị thực của tài sản.
Mục tiêu của tài sản và kỳ vọng giá trị thực sự của nó sẽ tăng dần theo thời gian.
4. Độ rủi ro
Đầu cơ thường mang lại rủi ro cao, phù hợp với những ai thích mạo hiểm.
Trong khi đó, đầu tư thường ít rủi ro hơn, thích hợp với những người có tính cách cẩn trọng, thích sự vững vàng.
5. Tâm lý
Người đầu cơ thường nhạy bén và quyết đoán, có khả năng nắm bắt tâm lý đám đông và thích đoán trước biến động thị trường.
Người đầu tư có xu hướng thận trọng, kiên nhẫn, tư duy dài hạn.
6. Nguồn huy động vốn
Phần lớn nhà đầu cơ sử dụng tiền vay, tận dụng đòn bẩy tài chính để tối đa hóa lợi nhuận.
Nhà đầu tư thường sử dụng vốn tự có, hoặc nếu vay thì thời gian vay ngắn và tỷ lệ thấp.
7. Cơ sở phân tích thông tin
Nhà đầu cơ thường dựa trên các thông tin như: cung cầu, tin đồn, tâm lý đám đông, hay lợi nhuận ngắn hạn và doanh số.
Ngược lại, nhà đầu tư thường phân tích chuyên sâu và áp dụng các nguyên lý cơ bản về sản phẩm tài chính để đưa ra quyết định.
Phân tích thông tin trong đầu cơ thị trường
8. Lợi nhuận đạt được
Hoạt động đầu cơ thường có lợi nhuận thất thường và khó đoán trước.
Trong khi đó, lợi nhuận từ đầu tư thường không cao về ngắn hạn nhưng sau một thời gian dài, thường là sau một năm hoặc nhiều năm, sẽ tốt hơn so với đầu cơ.
V. Tác động của hoạt động đầu cơ tới thị trường
Đầu cơ ảnh hưởng như thế nào tới thị trường và nền kinh tế nói chung?
Đầu tiên, nó giúp tăng tính thanh khoản cho thị trường, làm cho các giao dịch diễn ra suôn sẻ, hệ thống tài chính vận hành thuận lợi.
Tuy nhiên, có những mặt tiêu cực như lãng phí tài sản khi không đưa vào sản xuất, và làm tăng giá tài sản cùng chi phí sử dụng, dẫn đến khó khăn cho nhiều người muốn sở hữu.
Ảnh hưởng của đầu cơ tới thị trường
Điều này tạo nên hiện tượng “cầu ảo” khiến giá tăng và ngày càng nhiều nhà đầu tư tham gia với hy vọng giá sẽ tiếp tục leo thang. Tâm lý này khiến thị trường trở nên nóng bỏng và tiềm ẩn nhiều rủi ro.
Quá trình này dẫn đến sự hình thành “bong bóng kinh tế”, nếu bong bóng vỡ, nhà đầu tư và thị trường sẽ đối mặt với tổn thất lớn. Trên thế giới từng xảy ra nhiều vụ đầu tư thất bại nghiêm trọng như vụ Nick Leeson làm ngân hàng Barings phá sản, hay anh em nhà Hunt thao túng thị trường bạc thế giới…
VI. Các yếu tố tác động đến hoạt động đầu cơ
Đầu cơ phụ thuộc nhiều vào các yếu tố như cung-cầu, tâm lý đám đông và thông tin thị trường; thậm chí những tin đồn và thông tin không chính thống cũng có ảnh hưởng nhất định.
VII. Đầu tư hay đầu cơ năm 2025?
Không có câu trả lời duy nhất cho tất cả mọi người, bởi lựa chọn đầu tư hay đầu cơ còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố như: khả năng chấp nhận rủi ro, quan điểm, sự hiểu biết, tính cách và mục tiêu cá nhân.
Nếu bạn yêu thích sự mạo hiểm, có thời gian theo dõi thị trường và nắm bắt thông tin nhanh tại Việt Nam, thì đầu cơ có thể là lựa chọn phù hợp.
Nếu bạn nhạy bén với tâm lý giao dịch và dòng tiền, sẵn sàng chấp nhận rủi ro cao và linh hoạt trong giao dịch, bạn có thể thành công với đầu cơ.
Ngược lại, nếu bạn yêu thích sự ổn định, không muốn rời khỏi vùng an toàn và quan tâm đến các báo cáo tài chính hơn là thị trường biến động, đầu tư dài hạn có thể là hướng đi phù hợp cho bạn.
VIII. Những câu hỏi liên quan đến đầu cơ
1. Cổ phiếu đầu cơ là gì?
Cổ phiếu đầu cơ là loại cổ phiếu được đầu tư số lượng lớn khi giá thấp, dẫn đến sự khan hiếm trên thị trường. Nhà đầu cơ sẽ chọn thời điểm thích hợp để bán ra với giá cao, thực hiện bán khống.
Cổ phiếu đầu cơ thường được kỳ vọng sẽ tăng nhanh và mạnh, đặc biệt là cổ phiếu của các công ty mới nổi, thực hiện IPO, hoặc các công ty thuộc lĩnh vực khai thác, năng lượng, công nghệ và công nghệ sinh học…
Khám phá về cổ phiếu đầu cơ
2. Các yếu tố cấu thành tội đầu cơ chứng khoán?
Theo Điều 196 Bộ Luật Hình sự 2015, tội đầu cơ chứng khoán bao gồm:
Lợi dụng hoặc tạo ra sự khan hiếm giả để nâng giá chứng khoán, nhằm thu lợi bất chính. Số lượng chứng khoán cần rất lớn để gây biến động giá cả, làm rối loạn thị trường, giá vượt khỏi sự kiểm soát của UBCKNN (Ủy ban Chứng khoán Nhà nước), ảnh hưởng đến uy tín của họ. Điển hình như việc thao túng cổ phiếu của Trịnh Văn Quyết…
Hành vi đầu cơ ảnh hưởng đến quản lý và ổn định của thị trường chứng khoán, cũng như các chính sách kinh tế và xã hội.
Đối tượng cố tình mua vét chứng khoán để đẩy giá lên và thu lợi bất chính. Nếu chỉ mua với số lượng lớn mà không thu lợi bất chính, sẽ không bị coi là tội đầu cơ.
Các yếu tố phạm tội trong hoạt động đầu cơ chứng khoán
3. Mức xử phạt đối với việc đầu cơ chứng khoán?
Có 3 mức xử phạt dành cho đối tượng phạm tội hình sự trong đầu cơ chứng khoán:
Khung 1 – phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 300 triệu đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm đối với hành vi đầu cơ gây thiệt hại tài sản từ 500 triệu đến 1.5 tỷ đồng, cùng mức lợi nhuận bất chính từ 100 triệu đến dưới 500 triệu đồng;
Khung 2 – phạt tiền từ 300 triệu đồng đến 1.5 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm cho hành vi lợi dụng chức quyền để trục lợi đầu cơ, với tài sản đầu tư từ 1.5 tỷ đồng đến dưới 3 tỷ đồng, và lợi nhuận bất chính từ 500 triệu đến dưới 1 tỷ đồng;
Khung 3 – phạt tiền từ 1.5 tỷ đồng đến 5 tỷ đồng hoặc phạt tù từ 07 năm đến 15 năm với hành vi tàng trữ đầu cơ tài sản có giá trị từ 3 tỷ đồng trở lên, lợi nhuận bất chính đạt 1 tỷ đồng, kèm theo những hành vi tái phạm nghiêm trọng.
Những quy định liên quan đến đầu cơ chứng khoán trái phép
Tùy theo mức độ và trường hợp cụ thể, đối tượng có thể bị phạt tiền từ 20 triệu đến 200 triệu đồng và bị cấm đảm nhiệm các chức vụ nào đó (theo quy định bổ sung tại Khoản 4 Bộ Luật hình sự năm 2015).
Dù lựa chọn hình thức nào, bạn cũng cần chủ động chuẩn bị nguồn vốn, lên kế hoạch kỹ lưỡng và dừng lỗ đúng thời điểm. Hãy luôn theo dõi Chuyên Tài Chính để cập nhật thêm kiến thức về đầu tư kinh doanh được các chuyên gia chia sẻ mỗi ngày nhé.
