Chu kỳ kinh tế là một mô hình biểu hiện hoạt động kinh tế đáng tin cậy qua thời gian dài, tuy nhiên không phải luôn luôn có thể dự đoán trước. Chu kỳ này hoạt động bằng cách xen kẽ các giai đoạn phát triển và suy thoái. Việc hiểu rõ chu kỳ kinh tế giúp bạn chọn lựa sản phẩm đầu tư phù hợp cho mỗi giai đoạn. Hãy cùng khám phá ngay với CTC!
1. Chu kỳ kinh tế là gì?
Chu kỳ kinh tế (Economic Cycle) hay chu kỳ kinh doanh (Business Cycle) là sự thay đổi hoạt động kinh tế theo thời gian.
Chu kỳ kinh tế nói đến quá trình mở rộng và thu hẹp định kỳ của nền kinh tế quốc gia, phản ánh qua các pha tăng trưởng và suy thoái khác nhau trong GDP (tổng sản phẩm quốc nội) hoặc trong hoạt động kinh tế của quốc gia đó.
Trong chu kỳ kinh tế, chỉ số kinh tế, sản xuất, giá cả, và lợi nhuận thường có sự dao động. Người ta xác định chu kỳ kinh tế bằng biến động GDP thực và tốc độ tăng trưởng GDP.
Nền kinh tế luôn biến động có tính chu kỳ.
Vậy, nguyên nhân hình thành chu kỳ kinh tế là gì? Theo nhà kinh tế học người Thụy Sĩ, Jean Charles Léonard de Sismondi, các yếu tố thị trường như tiêu dùng thấp và sản xuất dư thừa gây ra một cách tự nhiên chu kỳ kinh tế. Một nguyên nhân chính khác là sự thay đổi trong cung ứng tiền làm biến đổi hoạt động kinh tế. Theo quan điểm truyền thống, các yếu tố bên ngoài như dịch bệnh, chiến tranh, thiên tai cũng có thể dẫn đến sự hình thành chu kỳ kinh tế.
2. Những giai đoạn của chu kỳ kinh tế
Chu kỳ kinh tế có thể kéo dài từ một năm đến mười năm hoặc lâu hơn, với 4 giai đoạn nối tiếp nhau trong một vòng tuần hoàn:
Giai đoạn 1: Mở rộng
Trong giai đoạn mở rộng, lãi suất thường thấp, tạo điều kiện cho người tiêu dùng và doanh nghiệp dễ dàng vay vốn. Khi nhu cầu hàng tiêu dùng tăng, doanh nghiệp tăng sản lượng để đáp ứng nhu cầu này. Để tăng sản xuất, họ thuê thêm lao động hoặc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và hoạt động kinh doanh. Nhìn chung, lợi nhuận doanh nghiệp và giá cổ phiếu tăng. GDP cũng tăng khi nền kinh tế bước vào chu kỳ “bùng nổ”.
Biết rõ các giai đoạn của chu kỳ kinh tế, nhà đầu tư sẽ có sự chủ động.
Giai đoạn 2: Đỉnh điểm
Tại đỉnh điểm, nền kinh tế đạt đến tốc độ phát triển tối đa. Khi nhu cầu tăng cao, các doanh nghiệp khó có thể tăng sản lượng để đáp ứng. Một số cần mở rộng công suất, đòi hỏi chi tiêu hoặc đầu tư thêm. Các doanh nghiệp có thể bắt đầu cảm nhận chi phí sản xuất gia tăng (bao gồm tiền lương), đôi khi chuyển chi phí này sang người tiêu dùng bằng cách tăng giá.
Do đó, một số doanh nghiệp có thể nhận thấy lợi nhuận đạt “đỉnh” dù đã tăng giá, trong khi doanh nghiệp khác có thể chứng kiến lợi nhuận giảm do…chuẩn bị giảm sút, và giá trị GDP thường giảm theo, biểu lộ sự suy yếu của nền kinh tế. Khi chuyển sang giai đoạn phục hồi, các doanh nghiệp và người tiêu dùng dần lấy lại niềm tin, chi tiêu và đầu tư tăng trở lại, kéo theo sự gia tăng của GDP. Quá trình này tiếp tục cho đến khi nền kinh tế đạt đến đỉnh của chu kỳ mới.
Giai đoạn 3: Thu hẹp
Lúc này, kinh tế bắt đầu co lại. Trong khoảng thời gian này, lợi nhuận của công ty và mức chi tiêu của người tiêu dùng, đặc biệt đối với các sản phẩm không thiết yếu (chẳng hạn, hàng xa xỉ), có xu hướng giảm. Giá cổ phiếu mất giá khi các nhà đầu tư chuyển tiền sang những tài sản “an toàn” hơn như trái phiếu chính phủ và các tài sản cố định khác, kèm với việc tích trữ tiền mặt. GDP cũng giảm do mức tiêu dùng hạ xuống. Sản xuất điều chỉnh theo hướng giảm để cân đối với nhu cầu. Việc làm và thu nhập có thể bị ảnh hưởng xấu khi doanh nghiệp tạm ngừng tuyển dụng hoặc sa thải lao động. Nhìn chung, hoạt động kinh tế đi xuống, cổ phiếu rơi vào trạng thái suy giảm và thường dẫn đến suy thoái kinh tế.
Đôi lúc, suy thoái có thể không quá nặng nề, nhưng những cuộc khủng hoảng như Đại suy thoái lại đặc biệt nghiêm trọng và kéo dài. Trong trường hợp đó, nhiều doanh nghiệp phải đóng cửa. Nếu suy thoái quá sâu, ngân hàng nhà nước có thể hạ lãi suất để việc vay vốn của người tiêu dùng và doanh nghiệp trở nên rẻ hơn, kích thích chi tiêu và đầu tư. Các nhà hoạch định chính sách có thể điều chỉnh thuế và/hoặc yêu cầu Bộ Tài chính triển khai các biện pháp kích thích nhằm thúc đẩy tiêu dùng và gia tăng nhu cầu đối với hàng hóa và dịch vụ.
Nếu GDP liên tục giảm trong hai quý, nền kinh tế sẽ bước vào chu kỳ suy thoái
Giai đoạn 4: Phục hồi
Giai đoạn phục hồi diễn ra khi nền kinh tế chạm đáy và chuẩn bị cho vòng quay mới. Các giải pháp đã đưa ra trong thời kỳ suy thoái bắt đầu hiệu quả. Những doanh nghiệp đã thu hẹp trong thời kỳ suy thoái bắt đầu phục hồi và tăng trưởng trở lại. Giá trị cổ phiếu có xu hướng tăng khi nhà đầu tư tìm thấy cơ hội lợi nhuận cao hơn từ cổ phiếu so với trái phiếu. Sản xuất gia tăng để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ, kéo theo đó là sự mở rộng về kinh doanh, việc làm, thu nhập và tăng trưởng GDP.
Từ năm 1945 đến nay, chúng ta đã chứng kiến 12 chu kỳ kinh tế.
3. Mối liên hệ giữa chu kỳ kinh tế và GDP
Thực tế, chu kỳ kinh tế dao động mà không có một quy luật cố định, nên không có chu kỳ nào hoàn toàn giống nhau, đi theo một chiều hướng nhất định, áp dụng đúng một công thức là có thể dự đoán chính xác thời điểm xảy ra. Do đó, tác động của chu kỳ kinh tế đối với đời sống và xã hội là rất lớn, gây nhiều mất mát và bất ổn nghiêm trọng.
Mối liên hệ giữa chu kỳ kinh tế và GDP
Tăng trưởng GDP biểu thị mức sống của một quốc gia, phản ánh số lượng hàng hóa được sản xuất và tiêu thụ. Khi GDP tăng trưởng tốt, điều đó nghĩa là nền kinh tế phát triển thuận lợi. Thế nên, GDP là thước đo rõ nhất về sự thăng trầm của nền kinh tế. Do đó, giá trị GDP của một quốc gia sẽ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ biến động của chu kỳ kinh tế, như sau:
Trong thời kỳ suy thoái, các hoạt động kinh tế đều sẽ bị suy giảm, lượng hàng hóa sản xuất cũng như sức mua và tiêu dùng đều giảm mạnh, dẫn đến sự sụt giảm đáng kể của GDP.
Trong giai đoạn hồi phục, GDP tăng nhẹ nhờ vào việc gia tăng giá trị hàng hóa, phục hồi đầu tư và sản xuất, nhưng tăng trưởng GDP vẫn chậm vì nhu cầu tiêu dùng chỉ vừa mới nhích lên.
Khi đến giai đoạn thịnh vượng, đầu tư và sản xuất phát triển hết công suất, tỷ lệ thất nghiệp giảm do ai ai cũng có việc làm, sản xuất gia tăng dẫn đến lương cao hơn, tạo điều kiện tiêu xài thoải mái khiến GDP tăng nhanh.
Như vậy, chu kỳ kinh tế và GDP có mối quan hệ thuận chiều với nhau. Nếu chu kỳ kinh tế rơi vào suy thoái hay khủng hoảng, sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến tăng trưởng GDP. Ngược lại, khi kinh tế đạt đến đỉnh cao, thịnh vượng sẽ có tác động tích cực đến GDP.
4. Chu kỳ kinh tế tại Việt Nam
Chu kỳ kinh tế ở Việt Nam thường kéo dài khoảng 10 năm. Hai chu kỳ nổi tiếng là năm 1997 và 2008. Đây là những thời điểm kinh tế Việt Nam chịu ảnh hưởng trực tiếp từ kinh tế thế giới, khi thị trường chứng khoán tại đây mới bắt đầu phát triển và chưa đủ sức chống chọi các tác động ngoại lai.
Năm 1997, khủng hoảng bắt đầu từ Thái Lan và lan ra khắp châu Á, khiến kinh tế Việt Nam giảm tốc, lạm phát đạt 9%, xuất nhập khẩu giảm, nhưng kinh tế Việt Nam không bị quá sâu vì độ mở chưa cao.
Chu kỳ kinh tế tại Việt Nam
Sau khủng hoảng tài chính châu Á 1997, kinh tế Việt Nam hồi phục mạnh mẽ, với tốc độ tăng trưởng gần bắt kịp trung bình giai đoạn trước khủng hoảng. Từ 2000-2007, GDP trung bình đạt 7.63%/năm, vốn FDI tăng gần 4 lần so với 1998-1999, và xuất khẩu liên tục mở rộng.
Cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 xảy ra khi Việt Nam mới gia nhập WTO năm 2007, khiến tăng trưởng năm 2008 giảm còn 6.31%, năm 2009 là 5.32%, vốn FDI tụt, du lịch và kiều hối giảm, lạm phát cao, tỷ giá bất ổn, làm rối loạn tài chính – ngân hàng.
Năm 2009, Chính phủ đưa ra nhiều gói kích thích kinh tế như bảo lãnh tín dụng, giảm thuế doanh nghiệp, hỗ trợ lãi suất… đến 2010, kinh tế phục hồi nhanh chóng.
Chu kỳ gần đây từ 2019 – 2021, khi COVID-19 bùng nổ ảnh hưởng nghiêm trọng. Sang 2022, kinh tế châu Á phục hồi, GDP tăng, lạm phát kiểm soát được. Tuy nhiên, Mỹ và châu Âu lại gặp suy thoái kinh tế nặng, lạm phát leo thang, khiến nhiều nước phải thực hiện chính sách bảo hộ thương mại để bảo vệ công nghiệp trong nước.
5. Chiến lược đầu tư theo các giai đoạn của chu kỳ kinh tế hiệu quả
Đầu tư theo chu kỳ kinh tế liên quan đến việc cố gắng dự đoán và nắm bắt những biến động của chu kỳ kinh tế để thực hiện mua bán tài sản dựa vào hiệu suất dự báo của chúng trong từng giai đoạn cụ thể không phải là việc dễ dàng và không phải ai cũng có thể đầu tư hiệu quả theo phương pháp này.
Để thực hiện điều này một cách thành công, nhà đầu tư cần theo dõi sát sao các chỉ số kinh tế, cập nhật tin tức thị trường chứng khoán mới nhất và sẵn sàng chấp nhận rủi ro tại từng thời điểm.
Trong lịch sử, khi nền kinh tế chuyển đổi từ một giai đoạn này sang giai đoạn khác, các khoản đầu tư đã luân phiên nhau mang lại lợi nhuận cao nhất. Vì sự thay đổi về cơ cấu, tiến bộ công nghệ, thay đổi quy định và nhiều yếu tố khác, không có khoản đầu tư nào mang lại sự đồng nhất trong từng chu kỳ.
Tuy một số loại cổ phiếu hoặc trái phiếu thường vượt trội, nhưng nhiều loại khác lại không hiệu quả và nhận biết điều này giúp nhà đầu tư đặt ra kỳ vọng thực tế về lợi nhuận.
Biểu đồ chứng khoán có thể tiết lộ nền kinh tế đang ở chu kỳ nào
Trong thị trường chứng khoán, theo từng chu kỳ kinh tế, ta có thể xác định các cổ phiếu ưu việt để đầu tư dựa trên chính sách kiểm soát và hỗ trợ của chính phủ. Ví dụ như:
Khi khủng hoảng, các ngành tài chính ngân hàng, vận tải, logistic được chính phủ hỗ trợ tài chính để phục hồi, hoặc các ngành bán lẻ, tiêu dùng vẫn tăng trưởng tốt vì nhu cầu thiết yếu của người dân. Do đó, cổ phiếu trong những lĩnh vực này thường tăng trưởng hơn các nhóm khác.
Trong thời kỳ phục hồi, các ngành công nghệ, công nghiệp, xây dựng, cung ứng vật liệu… có xu hướng tăng trưởng nhanh hơn, mang lại cơ hội sinh lời lớn, vì vậy đầu tư vào chúng là một lựa chọn sáng suốt.
Khi kinh tế hưng thịnh, nhiều ngành đều tăng trưởng mạnh, đặc biệt là du lịch, làm đẹp, năng lượng, y tế… bạn có thể đầu tư vào bất kỳ nhóm ngành nào.
Mỗi giai đoạn trong chu kỳ kinh tế sẽ có các ngành nghề nổi bật
Trong giai đoạn suy thoái, mọi ngành đều đối mặt với thách thức. Lãi suất thường được giảm, tạo thuận lợi cho trái phiếu doanh nghiệp và chính phủ. Cổ phiếu phòng thủ, từ các ngành hàng thiết yếu như điện, nước, thuốc men, trở nên hấp dẫn. Đồng thời, hãy tìm “nơi trú ẩn” cho tài sản bằng việc mua vàng hoặc gửi tiết kiệm ngân hàng.
Tựu chung, chu kỳ kinh tế là đặc trưng tất yếu của mọi nền kinh tế toàn cầu, với mỗi giai đoạn có những đặc điểm riêng tác động đến tăng trưởng kinh tế GDP và cung tiền thị trường. Mong rằng những thông tin từ Chuyên Tài Chính sẽ mang đến cho bạn góc nhìn bao quát về chu kỳ kinh tế, để có thể đưa ra những quyết định đầu tư phù hợp với từng giai đoạn cụ thể.
Hãy khám phá thêm nhiều thông tin hữu ích trong Chứng Khoán để nắm bắt cơ hội đầu tư hấp dẫn và đón đầu xu hướng thị trường.
