Khi toàn cầu hóa lan rộng, nhiều quốc gia phát triển, bao gồm Việt Nam, trở thành “đích ngắm” của tội phạm rửa tiền. Vậy, theo pháp luật Việt Nam, rửa tiền là gì, hình phạt ra sao và làm thế nào để chủ động ngăn chặn tội phạm rửa tiền? Hãy cùng Chuyên Tài Chính khám phá ngay!
I. Rửa tiền là gì?
Rửa tiền là một quá trình bất hợp pháp để làm cho số tiền khổng lồ từ hoạt động phạm tội, chẳng hạn như buôn bán ma túy hay tài trợ khủng bố, có vẻ như có nguồn gốc hợp pháp dù thực tế không phải. Tiền từ hoạt động tội phạm được xem là “tiền bẩn” và quá trình “rửa” làm cho nó có vẻ sạch sẽ.
Hình thức rửa tiền hiện nay và những điều bạn cần biết
Khái niệm rửa tiền ở Việt Nam được xác định rõ tại khoản 1, 2 Điều 3 Luật Phòng chống rửa tiền 2022, trong đó ghi rõ: Rửa tiền là hành vi mà tổ chức hoặc cá nhân thực hiện để hợp pháp hóa tài sản có nguồn gốc từ tội phạm. Các hành vi này có thể bao gồm: tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào giao dịch tài chính nhằm che giấu nguồn gốc bất hợp pháp của tiền, sử dụng tài sản và tiền từ tội phạm, giấu thông tin về nguồn gốc và bản chất thực sự, dòng di chuyển của tiền phạm tội, hỗ trợ các tổ chức, cá nhân liên quan thông qua việc hợp pháp hóa nguồn tài sản của họ, sở hữu tài sản mà biết rõ là có nguồn gốc tội phạm…
Với sự tiến bộ của công nghệ số, các phương pháp rửa tiền ngày càng tinh vi hơn. Tội phạm có thể lợi dụng tài khoản ngân hàng để đánh bạc trực tuyến, rửa tiền và thu lợi bất chính, buôn bán tài khoản ngân hàng không hợp pháp, sử dụng dịch vụ thương mại để rửa tiền, thông qua hình thức tạm nhập tái xuất hàng hóa rồi chuyển tiền bất chính dưới vỏ bọc thanh toán thương mại quốc tế…
II. Mục đích của việc rửa tiền
Rửa tiền là một hình thức phi pháp
Rửa tiền chủ yếu đến từ hai nguồn chính là tài trợ khủng bố và buôn bán ma túy. Tội phạm được thúc đẩy bởi lợi nhuận. Qua việc rửa tiền, số tiền từ tội phạm được biến đổi thành tiền có vẻ hợp pháp, nhờ đó có thể sử dụng mà không bị pháp luật chạm tới.
Vậy, mục tiêu chính của rửa tiền là hợp pháp hóa tài sản từ hoạt động phạm tội.
III. Rửa tiền bằng cách nào?
Các phương thức rửa tiền hiện nay
Rửa tiền là yêu cầu cần thiết cho các tổ chức tội phạm muốn sử dụng số tiền có được từ hoạt động trái phép một cách hiệu quả. Việc xử lý khối lượng lớn tiền mặt bất hợp pháp cực kỳ bất tiện và nguy hiểm. Tội phạm cần tìm cách gửi tiền vào hệ thống tài chính hợp pháp, nhưng chỉ có thể thực hiện điều đó nếu số tiền đã được “rửa” tiền này “trông có vẻ” bắt nguồn từ những nguồn lợi hợp pháp.
Có nhiều phương thức để biến tiền bất chính thành hợp pháp, từ đơn giản đến cực kỳ phức tạp. Một trong những kỹ thuật thường gặp là thông qua các doanh nghiệp hợp pháp dựa trên tiền mặt do tổ chức tội phạm quản lý. Ví dụ: nếu tổ chức này sở hữu một nhà hàng, họ có thể phóng đại doanh thu hàng ngày để hợp pháp hóa tiền bất chính qua nhà hàng và chuyển vào tài khoản ngân hàng của nhà hàng đó. Sau đó, tiền có thể được rút ra khi cần. Những loại hình kinh doanh này thường được gọi là “mặt tiền”.
Một phương pháp rửa tiền thông dụng khác là smurfing. Trong phương pháp này, tội phạm chia những số tiền lớn thành nhiều khoản nhỏ và gửi chúng vào các tài khoản khác nhau để tránh bị phát hiện. Rửa tiền cũng có thể được thực hiện qua việc sử dụng trao đổi tiền tệ, chuyển khoản ngân hàng và sử dụng người vận chuyển tiền (mule) – những người bí mật đưa tiền qua biên giới và gửi vào tài khoản nước ngoài, nơi việc kiểm soát rửa tiền ít nghiêm ngặt hơn.
IV. Quy định về rửa tiền tại Việt Nam
Rửa tiền và các quy định pháp luật liên quan
Ở Việt Nam, Điều 324 Bộ Luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định trách nhiệm hình sự về tội rửa tiền cho cá nhân và tổ chức cụ thể như sau:
Đối với cá nhân có ba khung hình phạt và hình phạt bổ sung cụ thể như sau:
Khung 01: phạt tù từ 01 – 05 năm đối với hành vi:
Trực tiếp hoặc gián tiếp thực hiện giao dịch tài chính, ngân hàng nhằm che giấu nguồn gốc bất chính của tiền, tài sản do bản thân có được hoặc biết từ người phạm tội;
Sử dụng tiền và tài sản phạm tội vào kinh doanh hoặc hoạt động khác;
Che giấu thông tin về nguồn gốc, bản chất thật, vị trí, quá trình di chuyển, quyền sở hữu của tiền bạc, tài sản bất hợp pháp, cản trở việc xác minh tiền, tài sản đó.
Hoặc thực hiện một trong các hành vi trên đối với khoản tiền, tài sản đã được chuyển dịch, chuyển nhượng, chuyển đổi từ hành vi phạm pháp.
Khung 02: phạt tù từ 05 – 10 năm nếu hoạt động rửa tiền có tổ chức, sử dụng chức quyền, lợi dụng chức vụ để thực hiện. Rửa tiền từ 02 lần trở lên, có tính chất chuyên nghiệp, tinh vi. Giá trị tài sản từ 200 triệu – 500 triệu đồng, lợi nhuận bất chính 50 triệu – 100 triệu đồng và có hành vi tái phạm nguy hiểm.
Khung 03: phạt tù từ 10 – 15 năm nếu tài sản phạm tội từ 500 triệu đồng trở lên, lợi nhuận 100 triệu đồng hoặc rửa tiền gây ảnh hưởng xấu đến hệ thống tài chính quốc gia. Người chuẩn bị thực hiện rửa tiền cũng có thể chịu án tù từ 06 tháng – 03 năm tùy theo mức độ vi phạm.
Hình phạt bổ sung bao gồm phạt hành chính từ 20 triệu – 100 triệu đồng, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản tùy vào mức độ vi phạm.
Đối với tổ chức pháp nhân:
Phạt tiền từ 1 tỷ – 5 tỷ đồng ở những trường hợp được quy định tại Khoản 1 Điều 324 của Bộ Luật Hình sự về tội rửa tiền;
Phạt tiền từ 5 tỷ – 10 tỷ đồng nếu tội danh nằm trong những trường hợp được quy định tại các điểm a, c, d, đ, e, g và h của Khoản 2 Điều 324 Bộ Luật Hình sự về hành vi rửa tiền; Bị phạt từ 10 tỷ đến 20 tỷ hoặc đình chỉ hoạt động từ 1 đến 3 năm nếu tội phạm thuộc Khoản 3 Điều 324 Bộ Luật Hình sự.
Bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn nếu vi phạm Điều 79 Bộ Luật Hình sự, gây tổn hại tính mạng nhiều người, gây ra sự cố môi trường, ảnh hưởng tiêu cực đến an ninh, trật tự an toàn xã hội và không thể khắc phục được hậu quả.
V. Những biện pháp phòng ngừa rửa tiền
Những biện pháp phòng ngừa rửa tiền
Trong thị trường tài chính, đa số các công ty tài chính hiện nay đều có chính sách phòng chống rửa tiền (AML) để phát hiện và ngăn chặn hành vi này.
Cần thẩm định và thực hiện các chính sách, thủ tục liên quan đến phòng chống rửa tiền một cách hiệu quả. Các tổ chức tài chính phải thiết lập các chính sách và thủ tục phù hợp với yêu cầu pháp lý về hoạt động phòng chống rửa tiền. Bao gồm xác minh khách hàng, đánh giá rủi ro, giám sát giao dịch và báo cáo các hoạt động đáng ngờ.
Thực hiện thẩm định khách hàng (CDD) – Quá trình thu thập thông tin về khách hàng để xác minh danh tính của họ và đánh giá những rủi ro có thể gây ra cho doanh nghiệp của bạn.
Đào tạo nhân viên định kỳ về phòng chống rửa tiền, thường xuyên cập nhật các kỹ thuật cũng như xu hướng mới nhất, chủ động lên kịch bản để khi gặp nghi vấn rửa tiền có thể phối hợp xử lý kịp thời.
Phối hợp với cơ quan chức năng, báo cáo hoạt động đáng ngờ cho cơ quan chống rửa tiền. Các doanh nghiệp cũng có thể cung cấp thông tin giá trị về các phương pháp và xu hướng rửa tiền mới nhất, giúp cơ quan thực thi pháp luật nắm vững tình hình.
Tận dụng sức mạnh của tự động hóa, nhiều giải pháp với các thuật toán thông minh nhờ AI hỗ trợ doanh nghiệp trong việc thẩm định khách hàng, đánh giá rủi ro và giám sát giao dịch đáng ngờ, đồng thời báo cáo những hoạt động này lại cho doanh nghiệp.
VI. Tác động của rửa tiền đối với nền tài chính chung
Ngăn chặn rửa tiền là cực kỳ quan trọng để tuân thủ các quy định và bảo vệ hệ thống tài chính khỏi các thiệt hại do tội phạm gây ra. Đúng hơn thì “tác hại” này là như thế nào?
Tác động của rửa tiền đối với nền tài chính chung
1. Tác động đến dòng tiền và cầu tiền
Rửa tiền là một vấn nạn không chỉ ở các thị trường tài chính lớn trên thế giới mà còn ở các thị trường tài chính mới nổi. Nó gây ra những thay đổi khó lường về cầu tiền cũng như làm biến động lớn về dòng vốn quốc tế và tỷ giá hối đoái.
Khi tiền bất hợp pháp chảy vào dòng tiền của quốc gia mà không được kiểm soát sẽ thúc đẩy tiêu dùng, đặc biệt là tiêu dùng xa xỉ, dẫn đến sự gia tăng bất thường của cán cân xuất nhập khẩu, gây ra thâm hụt cán cân thanh toán quốc tế, lạm phát, lãi suất không ổn định và tỷ lệ thất nghiệp gia tăng. Bên cạnh đó, tiền bẩn cũng gây ảnh hưởng tiêu cực đến chính sách tiền tệ.
Vì Ngân hàng Trung Ương (NHTW) phải dựa vào các dự đoán về dòng tiền, nhưng dòng tiền phi pháp tràn vào làm họ không thể dự đoán chính xác, dẫn đến chính sách tiền tệ không còn phù hợp.
2. Hạn chế dòng vốn đầu tư nước ngoài
Sự biến động về giá cả do rửa tiền làm giảm uy tín của nền kinh tế đối với nhà đầu tư nước ngoài, khiến họ cần cân nhắc kỹ trước khi đầu tư vào thị trường tài chính quốc gia đó. Tiền rửa không đem lại lợi ích nào khi thoái vốn, làm giảm tăng trưởng dài hạn và tỷ lệ đầu tư không tăng. Vì lý do này, họ ít bị hấp dẫn bởi những quốc gia mà các biện pháp chống rửa tiền còn lỏng lẻo.
3. Tác động đến thu nhập
Dòng tiền bất hợp pháp làm gia tăng sự giàu có cho một số cá nhân và tổ chức, tạo ra khoảng cách lớn với phần còn lại của xã hội, gia tăng tốc độ suy thoái xã hội. Khoảng cách giàu nghèo lớn khiến tội phạm gia tăng, và tiền bạc trở nên quyền lực và cuốn hút hơn bao giờ hết.
4. Tác động đến nguồn thu thuế
Nguồn thu thuế là phần lớn nhất trong thu nhập công. Nếu thu nhập giảm, có khả năng ngân sách không đáp ứng được chi tiêu công, thậm chí dẫn đến thâm hụt ngân sách. Thu nhập từ tiền bất hợp pháp không thể bị đánh thuế, dẫn đến thất thoát nguồn thu từ thuế.
5. Tác động lớn đến ngân hàng và tổ chức tài chính phi ngân hàng
Các tổ chức tài chính và ngân hàng giữ dòng vốn trong nước và quốc tế, đóng góp vào phát triển kinh tế. Khi rửa tiền thường xuyên diễn ra, tội phạm sẽ rút hết tiền từ ngân hàng, gây thiệt hại nặng nề cho các tổ chức này.
Rửa tiền tạo điều kiện cho hoạt động phi pháp như buôn người, buôn ma túy, trốn thuế, khủng bố… Nó cũng có thể dẫn đến cạnh tranh không lành mạnh, tăng tham nhũng và xói mòn niềm tin công chúng vào tổ chức tài chính và ngân hàng. Những người gửi tiền và khách hàng dù là nhà đầu tư cũng sẽ dè dặt, thậm chí mất niềm tin khi gửi tiền vào các ngân hàng liên quan tới rửa tiền.
VII. Các trường hợp rửa tiền tiêu biểu tại Việt Nam
Các trường hợp rửa tiền tiêu biểu tại Việt Nam
Một số trường hợp rửa tiền tại Việt Nam đã bị xử lý hình sự cụ thể là:
Vụ rửa tiền liên quan đến Địa ốc Alibaba: Vụ án gây rúng động vào năm 2019, khi Tổng Giám đốc CTCP Địa ốc Alibaba, ông Nguyễn Thái Lực (1999), sử dụng tài khoản cá nhân để giao dịch tiền nhằm che giấu số tiền phi pháp từ việc lừa đảo của hai anh trai là Nguyễn Thái Luyện và Nguyễn Thái Lĩnh. Hơn 6,700 khách hàng đã giao dịch với dự án “ma” của ÊCP Địa ốc Alibaba mà không biết, giúp anh em Nguyễn Thái Luyện thu về hơn 2,500 tỷ đồng.
Rửa tiền bằng thanh toán XNK: Ngày 25/09/2020, Cơ quan CSDT Công an Thành phố Hà Nội đã đưa ra quyết định khởi tố vụ án với các bị can gồm Nguyễn Văn Thắng, Phạm Anh Tuấn cùng những đồng phạm khác vì có dấu hiệu của hoạt động rửa tiền qua hệ thống thương mại quốc tế. Cụ thể, Nguyễn
Văn Thắng cùng các đồng phạm đã thành lập nhiều công ty xuất nhập khẩu, giao dịch với nước ngoài và tiến hành thủ tục tạm nhập tái xuất hàng hóa để che giấu hành vi vận chuyển trái phép khoảng 30,000 tỷ đồng từ Việt Nam ra nước ngoài, nhằm làm mất dấu nguồn gốc của số tiền này. Thủ đoạn của họ là giả mạo thanh toán hàng hóa và dịch vụ trong thương mại quốc tế, sau đó trục lợi qua việc thu phí trên tổng số tiền chuyển đi. Tiền sau đó được “rửa sạch” nhờ danh nghĩa thanh toán quốc tế qua ngân hàng.
Rửa tiền thông qua hình thức đánh bạc: Vụ việc đánh bạc nghìn tỷ xảy ra vào năm 2018 do Nguyễn Văn Dương (Chủ tịch Hội Đồng Thành Viên Công ty TNHH đầu tư phát triển an ninh công nghệ cao – CNC) và Phan Sào Nam (Chủ tịch Hội Đồng Quản Trị kiêm Giám đốc – Công ty VTC online) đứng đầu, đều bị truy tố về tội tổ chức đánh bạc và rửa tiền.
Sau khi có được số tiền bất chính từ hoạt động tổ chức đánh bạc, Nguyễn Văn Dương đã chỉ đạo đồng bọn chuyển tiền để góp vốn vào CTCP Đầu tư UDIC với tổng số tiền hơn 576 tỷ đồng. Sau đó, họ tách UDIC thành hai công ty và bán cổ phần cho các nhà đầu tư khác. Về phần Phan Sào Nam, ông ta chỉ đạo chuyển tiền cho đồng bọn gửi tiết kiệm, mua bất động sản, tiếp tục đầu tư góp vốn vào các công ty khác, nhiều lần mua, đứng tên bất động sản khác nhau và gửi tiết kiệm ở nhiều ngân hàng.
Các hoạt động bất hợp pháp và nguy hiểm như buôn bán ma túy, đưa người trái phép, tài trợ khủng bố, buôn lậu, tống tiền và lừa đảo gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hàng triệu người trên thế giới, gây tổn thất lớn cho nền kinh tế và xã hội. Do đó, các cơ quan chống rửa tiền luôn nỗ lực bằng nhiều cách để tịch thu số tiền thu được từ các hoạt động phi pháp này nhằm giảm thiểu hoạt động của tội phạm, mang lại sự trong sạch cho tiền và lợi ích cho xã hội.
