Để thúc đẩy nền kinh tế phát triển bền vững, Chính phủ mỗi quốc gia cần có những chính sách can thiệp kịp thời. Chính sách tài khóa là một trong những biện pháp này, thông qua sử dụng chi tiêu công, vay nợ công và công cụ thuế.
Khi kinh tế suy thoái, Chính phủ sử dụng chính sách tài khóa thâm hụt để kích thích tăng trưởng và khi kinh tế phát triển quá mức, chính sách thắt chặt được dùng để tái cân bằng. Vậy chính xác thì chính sách tài khoá là gì? Đặc điểm như thế nào và thực hiện ra sao? Cùng CHUYEN TAI CHINH tìm hiểu ngay nhé.
I. Chính sách tài khoá là gì?
Chính sách tài khoá (tiếng Anh: Fiscal policy) là công cụ chính sách kinh tế mà Chính phủ áp dụng qua việc điều chỉnh chi tiêu công và/hoặc thuế, nhằm tác động đến quy mô hoạt động kinh tế quốc gia, từ việc thúc đẩy tăng trưởng trong điều kiện bình thường đến việc duy trì cân bằng khi nền kinh tế suy thoái hoặc tăng trưởng quá nhanh.
Chính sách tài khóa trong nền kinh tế hiện nay
Về lý thuyết, tăng chi tiêu và giảm thuế sẽ kích thích tổng cầu thông qua hiệu ứng “nhân tử” (economic multiplier), từ đó, tỷ lệ việc làm tăng để đáp ứng sự gia tăng của tổng cầu, làm gia tăng thu nhập quốc dân. Tương tự, khi hoạt động kinh tế quá nóng, Chính phủ có thể giảm chi tiêu và tăng thuế để kiểm soát tổng cầu.
Mục tiêu chính của chính sách tài khoá là ổn định phạm vi biến động sản lượng trong chu kỳ kinh doanh, điều này cần sự can thiệp từ Chính phủ để điều chỉnh hoạt động kinh tế.
Lưu ý rằng chỉ Chính phủ mới có quyền thực hiện chính sách tài khoá, các cấp chính quyền địa phương không có quyền này.
II. Tác động của chính sách tài khoá
Chính sách tài khoá có ảnh hưởng quan trọng đối với nền kinh tế, tác động qua bốn yếu tố chủ chốt:
Trong điều kiện bình thường, chính sách tài khóa thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bằng cách điều chỉnh tổng cầu tăng, còn khi kinh tế suy thoái hoặc phát triển quá nhanh, thì tổng cầu được điều chỉnh giảm để tái lập trạng thái cân bằng.
Hỗ trợ Chính phủ trong việc phân phối hiệu quả các nguồn lực kinh tế thông qua hai công cụ: chi tiêu Chính phủ và thuế. Nhờ đó, nhà nước có thể tập trung vào những lĩnh vực trọng tâm khác của đất nước.
Thực hiện chức năng phân phối và tái phân phối GNP (tổng sản phẩm quốc dân), điều chỉnh phân phối thu nhập, cơ hội, tài sản, và rủi ro thị trường… xây dựng một xã hội ổn định, tạo môi trường an toàn cho đầu tư phát triển và tăng trưởng.
Mục tiêu chủ đạo là thúc đẩy nền kinh tế phát triển bền vững, đất nước ngày càng thịnh vượng và vươn ra toàn cầu.
Những tác động chính của chính sách tài khoá đối với nền kinh tế
Tuy nhiên, chính sách tài khoá vẫn có những hạn chế nhất định như:
Quá trình hoàn thiện và áp dụng chính sách tài khóa thường mất nhiều thời gian, đòi hỏi Chính phủ phải nghiên cứu tỉ mỉ.
Lập danh sách và phân tích các dữ liệu về biến động của tổng cầu, sau đó cần thêm thời gian để hoàn chỉnh chính sách ấy, và tiếp tục chờ để đánh giá hiệu quả mà chính sách đạt được.
Có khả năng không đạt được hiệu quả, do Chính phủ không thể dự đoán chính xác mức độ tác động từ những điều chỉnh chi tiêu lên nền kinh tế, họ chỉ có thể căn cứ vào số liệu cũ để đưa ra quyết định.
Nguy cơ lạm phát có thể tăng lên, bởi khi nền kinh tế suy thoái, sản lượng thực tế thấp, tỷ lệ thất nghiệp tăng cao dẫn đến ngân sách thâm hụt, và chi tiêu Chính phủ tăng dễ dẫn tới lạm phát, thậm chí làm tăng nợ.
III. Các loại chính sách tài khoá
Những loại chính sách tài khoá thường xuyên áp dụng
Có hai loại chính sách tài khoá là chính sách tài khóa thâm hụt và chính sách tài khoá thắt chặt.
Chính sách tài khóa thâm hụt hoặc mở rộng giúp tăng tổng cầu, cải thiện sản lượng nền kinh tế, và thúc đẩy phát triển kinh tế. Chính sách này được áp dụng khi xảy ra suy thoái kinh tế, tốc độ tăng trưởng chậm hoặc chững lại, tỷ lệ thất nghiệp gia tăng, lúc đó Chính phủ sẽ tăng chi tiêu hoặc giảm thuế.
Chính sách tài khoá thắt chặt làm giảm tổng cầu, kéo theo giảm sản lượng kinh tế. Chính sách này áp dụng khi nền kinh tế mất cân bằng, phát triển quá nhanh, hoặc lạm phát cao. Khi đó, Chính phủ sẽ giảm chi tiêu và/hoặc tăng thuế.
Thông thường, chính sách tài khoá được kết hợp với chính sách tiền tệ để đảm bảo hiệu quả tối ưu.
IV. Công cụ triển khai chính sách tài khoá
Có hai công cụ chính để thực thi chính sách tài khoá:
1. Chi tiêu Chính phủ:
Trong chi tiêu Chính phủ có hai loại: chi mua sắm hàng hoá dịch vụ và chi chuyển nhượng.
Chi mua hàng hoá dịch vụ là khi Chính phủ sử dụng ngân sách để mua vũ khí, xây dựng hạ tầng, và trả lương cho cán bộ, công nhân viên. Hoạt động chi tiêu này ảnh hưởng đến tổng cầu theo hiệu ứng số nhân; nếu chi mua tăng một đồng thì tổng cầu sẽ tăng hơn một đồng và ngược lại. Chi mua hàng hoá dịch vụ được coi như công cụ điều tiết tổng cầu.
Chi chuyển nhượng là khoản trợ cấp của Chính phủ cho người nghèo, người già neo đơn và nhóm dễ tổn thương khác. Chi chuyển nhượng ảnh hưởng tổng cầu qua việc tác động đến thu nhập và tiêu dùng cá nhân. Khi chi chuyển nhượng tăng thì tiêu dùng cá nhân cũng tăng và từ đó gia tăng tổng cầu.
Các công cụ tối ưu trong triển khai chính sách tài khoá
2. Thuế:
Có nhiều loại thuế khác nhau, nhưng cơ bản gồm thuế trực thu (direct taxes) và thuế gián thu (indirect taxes).
Thuế trực thu là thuế đánh trực tiếp vào tài sản hoặc thu nhập của người nộp thuế, ví dụ như thuế TNCN, TNDN, thuế tài sản, thuế đất…
Thuế gián thu là loại thuế áp dụng gián tiếp thông qua các hoạt động sản xuất và tiêu dùng, được áp dụng trên giá trị của hàng hóa, dịch vụ như thuế GTGT, thuế xuất nhập khẩu…
Khi thuế tăng, thu nhập của người dân giảm, làm giảm tiêu dùng và kéo theo sự giảm sút của tổng cầu, và ngược lại, điều này có nghĩa là, thuế và chi tiêu hàng hoá, dịch vụ tác động lên tổng cầu theo chiều trái ngược nhau.
V. Mối quan hệ giữa chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ
Mối quan hệ mật thiết giữa chính sách tài khóa và chính sách tiền tệ
Trong ngắn hạn, chính sách tiền tệ chịu ảnh hưởng của chính sách tài khóa thông qua các kênh dẫn truyền trực tiếp hoặc gián tiếp.
Như đã biết, chính sách tài khóa có tác động đến tổng cầu của nền kinh tế qua việc ảnh hưởng tới lãi suất hoặc các quyết định về thu, chi. Điều này làm ảnh hưởng đến tiền lương, giá cả, từ đó tác động lên lạm phát và kỳ vọng lạm phát.
Về dài hạn, chính sách tài khóa ảnh hưởng đến sự ổn định bền vững của chính sách tiền tệ.
Một chính sách tài khóa thiếu bền vững lâu dài có thể dẫn đến kỳ vọng thâm hụt ngân sách lớn và liên tục, khiến chính phủ mất lòng tin từ công chúng, tạo ra rủi ro cho sự bền vững của thị trường tài chính. Khi niềm tin lung lay, nó có thể đẩy thị trường trái phiếu, ngoại hối vào tình trạng bất ổn, thậm chí gây đổ vỡ trong cơ chế tiền tệ.
Ngoài ra, khả năng kiểm soát dòng tiền ngoại tệ của NHNN bị tác động bởi chính sách tài khóa khi liên quan đến dòng vốn quốc tế, gây rủi ro cho hệ thống tài chính. Nếu chính sách thu chi tài khóa không hợp lý, sẽ ảnh hưởng xấu đến quá trình phân bổ nguồn lực và tăng nguy cơ cho dòng vốn quốc tế.
Chính sách tiền tệ cũng tác động không nhỏ đến chính sách tài khóa. Mục tiêu trung hạn của chính sách tiền tệ là duy trì ổn định giá cả, giá trị tiền tệ và hỗ trợ tăng trưởng kinh tế thông qua kiểm soát lãi suất và cung tiền. Khi chính sách tiền tệ thắt chặt, nhu cầu đầu tư giảm, sản xuất thu hẹp, dẫn đến nguồn thu từ ngân sách Chính phủ bị giảm sút.
Đồng thời, sự biến động lãi suất từ chính sách tiền tệ cũng ảnh hưởng đến giá trái phiếu Chính phủ, gây ra sự mất cân đối ngân sách; tỷ giá tăng cũng làm gia tăng nợ Chính phủ khi chuyển đổi sang ngoại tệ. Do đó, tồn tại mối quan hệ tương tác, thay đổi trong mỗi chính sách sẽ ảnh hưởng đến chính sách còn lại.
Trên thực tế, hai chính sách này thực hiện bởi hai cơ quan khác nhau: Chính sách tài khóa do chính phủ điều hành, còn chính sách tiền tệ do Ngân hàng Trung Ương quản lý. Tuy nhiên, để đạt sự phát triển kinh tế bền vững, cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa hai chính sách này. Cần đảm bảo tuân thủ ba nguyên tắc: nhất quán về mục tiêu (như ổn định lạm phát, đảm bảo tăng trưởng bền vững), thực hiện đồng bộ và bổ sung lẫn nhau, đồng thời tăng cường hỗ trợ và chia sẻ thông tin.
Hiện nay, trong bối cảnh kinh tế khó khăn, Nhà nước đang thực hiện hiệu quả các chính sách tài khóa để phát triển kinh tế. Chuyên Tài Chính hy vọng rằng, với thông tin được chia sẻ này, bạn sẽ có thêm hiểu biết về tác động của chính sách tới đầu tư, từ đó lựa chọn hướng đầu tư thích hợp.
